مبانی آینده پژوهی (جلد اول)

وِندِل بِل استاد ممتاز دانشگاه یِیل ایالات متحده و از جامعه‌شناسانی است که سهم ویژه‌ای در شکل‌گیری و گسترش دانش آینده­ پژوهی داشته است. وی پس از چهار دهه فعالیت علمی و تحقیقاتی در دانشگاه های ایالات متحده و حضور در طراحی و اجرای برنامه‌های توسعه پس از جنگ جهانی دوم در برخی کشورهای در حال توسعه، حاصل مطالعات و تجربیات خود را در کتاب مبانی آینده­ پژوهی نگاشته است. 

کتاب در دو جلد تنظیم شده است. جلد اول که مشتمل بر شش فصل است، به تاریخچه، اهداف، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی آینده ­پژوهی و جلد دوم به مباحث ارزش ­ها، عینیت و جامعه­ ی آرمانی می‌پردازد. در جلد اول، بل سخن خود را با مطالعه‌ی تاریخچه­ ی تلاش انسان­ ها را به منظور اطلاع یافتن از آینده و کنترل و شکل دادن به آن و سپس شکل‌گیری و رشد رشته آینده ­پژوهی به عنوان یک رشته‌ی مستقل پس از جنگ جهانی دوم آغاز می‌کند.

او در فصل دوم جلد اول، با عنوان اهداف آینده ­پژوهی به بررسی مقاصد نهایی در این رشته مطالعاتی می‌پردازد. مفاهیم آینده‌های ممکن، محتمل و مرجح، تلاش برای ترسیم این آینده‌ها و تشخیص آینده ­ی مطلوب و سپس ارائه­ ی راهکارهایی برای نیل به آینده ­ی مطلوب در این بخش مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

فصل سوم به اصول­ موضوعه­ آینده­ پژوهی اختصاص دارد. او 9 اصل یا پیش‌فرض را بیان می‌کند که به طور آشکاری ریشه در اندیشه‌های سکولار دارد. البته تعدادی از این گزاره‌ها با متمم‌های اسلامی قابلیت پذیرش در اندیشه‌ی دینی را نیز دارند.

در فصل چهارم بل به این پرسش می‌پردازد که آینده­ پژوهی یک هنر است یا یک علم؟ او در پایان بحث خود نتیجه می‌گیرد که آینده ­پژوهی دارای جنبه‌هایی هنر‌گونه نیز هست، اما جنبه‌های علم ­گونه‌ی آن برجسته‌تر هستند.

فصل پنجم معرفت‌شناسی آینده‌پژوهی را از منظر فلسفه‌های علم و نحله‌های معرفت‌شناسی مختلف بررسی می‌کند. خود او به واقع‌گرایی انتقادی تمایل دارد و آن را محمل معرفت‌شناختی مناسبی برای بسط حوزه آینده پژوهی تشخیص می‌دهد.

نهایتاً بل در فصل ششم به روش ­ها و مثال واره‌ها در پژوهش ­های آینده می‌پردازد. وی در این فصل روش ­های پرکاربرد آینده ­پژوهی را به شکل تفصیلی معرفی می‌کند.

در جلد دوم کتاب، بل ابتدا به مسأله ارزش ­ها در آینده ­پژوهی می‌پردازد. وی به خوبی اشاره می‌کند که در هنگام انتخاب آینده مطلوب از میان آینده‌های محتمل با یک فعالیت ارزش ­داوری رو به رو هستیم. از این رو مباحث فلسفه اخلاق نیز در مبانی نظری آینده ­پژوهی به میان می‌آیند. ارزش­داوری مذکور طبق نظریات اخلاقی و با توجه به ویژگی های آرمان­شهر صورت می‌گیرد، که خصلتی به شدت بومی دارند. از این رو ممکن است که از میان آینده‌های محتمل مشترک جوامع مختلف با نظریات اخلاقی و آرمان­شهری متفاوت آینده ­های متفاوتی را به عنوان آینده ­ی مطلوب انتخاب نمایند. در بخش پایانی نویسنده می‌کوشد که با توجه به مباحث مطرح شده راهکارهایی برای توسعه تفکر آینده‌اندیشی در میان افراد و جوامع به منظور نیل به جامعه‌ای نیک پیشنهاد نماید.

نسخه فارسی این کتاب که توسط مصطفی تقوی و محسن محقق ترجمه شده است به همراه پیش‌گفتار نویسنده برای نسخه فارسی چندی پیش توسط مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری‌های دفاعی منتشر شده استو توسط فروشگاه اینترنتی www.ebookiran.ir انتشارات پیشرو فناوری قائد توزیع و فروخته می شود.